លោក លី ឈូន
ព្រះសង្ឃទូងស្គរនមស្សការ ម៉ោង ៤ ព្រឹក គ្រូមមាញឹកចុះភ្ជួររាស់ស្រែ លុះដល់ព្រឹកព្រាងចាំងរស្មី ព្រះសង្ឃមូលមីរឆាន់យាគូ គ្រូខ្មែរប្រញាប់មិនបង្អង់យូរ ឱបប៊ិចសៀវភៅទៅកាន់សាលា កាយាដិតដាមជាប់ស្នាមដីស្រែ អាវក៏គ្មានផ្នត់ ខោក៏គ្មានភ្លី សក់អង្គារដី ធូលីសំពោង ។ គ្រូគេមានក្បួន មានខ្នាតគរុកោសល្យ គ្រូខ្មែរសោតសល់ ចំណេះកិច្ចកលចេះពីដូនតា លះបង់កាយចិត្ត ជីវិតបញ្ញា បង្រៀនខេមរា ថែកេរដូនតាលុះត្រាសព្វថ្ងៃ ។
អង្គុយនៅលើកៅអីឫស្សីក្រោមដំបូលផ្ទះប្រក់ស័ង្កសី នៅខាងត្បូងកោះស្វាយ វត្តកោះស្វាយស្ថិតនៅក្នុងស្រុកផ្នោដាច់ ខេត្តព្រះត្រពាំង ដែលវៀតណាម ដាក់ឈ្មោះថ្មីថា ខេត្ត ត្រា វិញ (Tra Vinh) បុរសវ័យ ប្រមាណ ៦២ ឆ្នាំ កំពុងតែផ្ទៀងស្ដាប់ព្រះសង្ឃប្រែលោតប្រយោគនូវគម្ពីរធម្មបទដ្ឋកថា ឮចេញពីវត្តល្វើយ ៗ ។
បុរសដែលមានមាឌក្រអាញសម្បុរខ្មៅសក់រួញអង្គាដីល្បាយអាចម៍ខ្លានេះ គឺលោក សឺន កើង លោក សឺ កើង ជាអតីតនិស្សិតពុទ្ធិកវិទ្យាល័យ សឺន វ៉ង់ និងជាអតីតគ្រូបង្រៀន នៅវត្តកោះស្វាយ ។ ក្នុងសម្ដីមួយៗ លោកប្រាប់វិទ្យុសំឡេងកម្ពុជាក្រោម និងសារព័ត៌មានព្រៃនគរ ថា ពេលរៀនចប់ពុទ្ធិកវិទ្យាល័យ លោកបានត្រឡប់ទៅវត្តជួយបង្រៀនព្រះសង្ឃបានមួយឆ្នាំ បន្ទាប់មកនៅឆ្នាំ ១៩៨៦ ព្រឹត្តិការណ៍ចាប់ផ្សឹកព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យគឹម តុកចើង ដែលជាព្រះមេគណ ខេត្តព្រះត្រពាំង ក៏បានកើតឡើង ព្រះសង្ឃគណៈកម្មការអាចារ្យ រួមទាំងលោកផង តាមវត្តខ្មែរនីមួយ ៗ នៅខេត្តព្រះត្រពាំងរត់រប៉ាត់ រប៉ាយ ចេញពីភូមិស្រុក វត្តអារាមអស់រលីង ។
ក្រោយមកបន្ទាប់ពីអាជ្ញាធរវៀតណាម សុំទោសកែកំហុស ថា គេបានចាប់សម្លាប់ច្រឡំ ចំពោះព្រះតេជព្រះគុណ គឹម តុកចើង ទើបវត្តរបស់លោក ក៏ដូចជាវត្តខ្មែរមួយចំនួនទៀត នៅខេត្តព្រះត្រពាំងបានរួមគ្នាបើកសាលាបង្រៀនដល់ព្រះសង្ឃឡើងវិញ៖ «តា ៗ គណៈកម្មការអាចារ្យ អីនឹងរត់ចោលវត្តអស់រលីងហ្នឹង ហើយ លុះដល់ឆ្នាំគេកែប្រែសុំទោសកំហុស ហ្នឹងតា ៗ គណៈកម្មការ អាចារ្យហ្នឹងវិលមកវិញ ។ ពេលវិលមកវិញហ្នឹងឃើញវត្តស្ងាត់ពេកតែមានលោក មានអីគង់នៅអីចឹង បានជាប្រមូលអាចារ្យ អាចារ្យ ដែលនៅសេសសល់ដូចជាខ្ញុំជាដើមហ្នឹងចាប់ផ្ដើមបើកសាលារៀនវិញទាំងភ័យខ្លាចផងកាលឆ្នាំ ១៩៨៨ ១៩៨៩ ហ្នឹង» ។
លោក សឺន កើង បន្តបន្ថែមទៀតថា ទោះជាស្ថិតក្នុងការភ័យខ្លាចយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏លោកនៅតែខិតខំប្រឹងប្រែងជួយបង្រៀនដល់ព្រះសង្ឃអស់រយៈពេល ១២ ឆ្នាំ លោកឈប់បង្រៀន នៅឆ្នាំ ២០០២ ព្រោះតែជីវភាពគ្រួសារ និងម្យ៉ាងទៀតគ្រូបង្រៀនក៏មានច្រើន៖ «បង្រៀនបណ្ដើរធ្វើស្រែរបស់ខ្លួនបណ្ដើរ តែស្រែមានបន្តិចបន្តួច ដូច្នេះជួនកាលក៏ទៅស៊ីឈ្នួលគេ មានស៊ីឈ្នួលលីបាវស្រូវច្រូតស្រូវជាដើម ពិសេសគឺគេជួលធ្វើអី យើងធ្វើហ្នឹង ។ ហើយការបង្រៀននេះមិនមានការឧបត្ថម្ភស្បៀង ឬ ថវិកាពីណាទេ គឺយើងចេញលុយថង់ដោយខ្លួនឯង ដោយសារគំនិតស្នេហាជាតិចេះតែឆ្លៀតពេលជួយបង្រៀនទៅ ។ តែជួនអីពេលបង្រៀនចប់ឆ្នាំម្ដង ៗ ព្រះសង្ឃដែលជាសិស្សគណ លោកនឹកឃើញគុណបំណាចលោកក៏ទិញតែស្ករជាដើមហ្នឹងឧបត្ថម្ភតបស្នងសងគុណ គ្រាន់តែប៉ុណ្ណឹង ហើយឆ្នាំក្រោយក៏បន្តទៀតទៅ» ។
ស្រដៀងគ្នានេះដែរ លោកគ្រូវ័យ ៦០ ឆ្នាំម្នាក់ទៀតឈ្មោះ លី តឿង ផ្ទះរបស់លោកស្ថិតនៅចំណុះជើងវត្តអណ្ដូងចេក ក្នុងស្រុកពុតធ្លេខេត្តពលលាវ ដែលវៀតណាមដាក់ឈ្មោះថ្មីថា ខេត្តបាកលីវ (Bac Lieu) សព្វថ្ងៃ ។ លោកប្រាប់ថា ពីមុនដោយសារជីវភាពខ្វះខាតកូនចៅនៅតូចៗ លោកមិនបានជួយបង្រៀនព្រះសង្ឃឡើយ លោកទើបតែរយៈពេល ប្រាំ ប្រាំមួយ ឆ្នាំមកនេះ លោកបានជួយបង្រៀនព្រះសង្ឃនៅវត្តពុតធ្លេចាស់ និងពលលាវចាស់ ។ លោកបន្តថា លោកមិនបានរៀនជ្រៅជ្រះអីប៉ុន្មានទេ លោករៀនចប់ធម្មវិន័យថ្នាក់ឯក និងចប់ត្រឹមពុទ្ធិកវិទ្យាល័យ សឺង វ៉ង់ ឆ្នាំទី ១ តែប៉ុណ្ណោះ លោកជួយបង្រៀនមួយសប្ដាហ៍ពីរម៉ោង៖ «ពីមុនខ្ញុំមិនបានជួយបង្រៀនលោកទេដោយសារជីវភាពខ្ញុំតឹងតែងដែរ តែឥឡូវក៏បានជួយបង្រៀនទៅ ទីមួយគឺបង្រៀនយកបុណ្យ ទីពីរទៀតគឺដើម្បីពង្រឹងអក្សរសាស្ត្រយើងកុំឲ្យបាត់បង់ ព្រោះនៅខេត្តពលលាវនេះ មាន ២២ វត្តពិតមែនតែបើកសាលារៀនបានតែបួន ប្រាំវត្តតែប៉ុណ្ណោះ បើយើងមិនជួយទេកូនចៅខ្មែរនឹងមិនចេះអក្សរខ្មែរឡើយ» ។
ការលើកឡើងមកនេះ ស្របឱកាសដែលព្រះសង្ឃខ្មែរ នៅដែនដីកម្ពុជាក្រោម បើកបវេសនកាល សម្រាប់ឆ្នាំសិក្សាពុទ្ធសករាជ ២៥៦៥ ។ បវេសនកាល នៃពុទ្ធិកសិក្សាតែងតែប្រព្រឹត្តទៅ នៅថ្ងៃ ១ រោចខែពិសាខជាកំហិត ការសិក្សានេះ មានរយៈពេល ៩ ខែ នឹងបញ្ចប់ត្រឹបថ្ងៃពេញបូណ៌មីខែបុស្ស ។
ឆ្លើយតបនឹងការលើកឡើងនេះ ប្រធានសាខាសហព័ន្ធខ្មែរកម្ពុជាក្រោម ប្រចាំនៅព្រះរាជាណាចក្កកម្ពុជា លោក តាំង សារៈ និងជាអតីតគ្រូបង្រៀននៅវត្តទេព្វារាមព្រៃជាប់ ស្រុកជ្រោយញរ ខេត្តឃ្លាំង ដែលវៀតណាមដាក់ឈ្មោះថ្មីថាខេត្តសុកត្រាំង (Soc Trang) កម្ពុជាក្រោម ថា ការដែលគ្រូបង្រៀនខ្មែរក្រោម តស៊ូបង្រៀនដល់កូនចៅខ្មែរមិនគិតផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួននោះមិនមែនទើបតែកើតមាននៅពេលនេះទេ គឺមានមកយូរណាស់ហើយ ។ លោកបញ្ជាក់ទៀតថា គ្រូបង្រៀនភាគច្រើនជាព្រះសង្ឃព្រះអង្គរស់អាស្រ័យបាយបាត្រ ឯគ្រូបង្រៀនដែលជាឧបាសក ឧបាសិកា នោះគឺពួកគាត់លះបង់ គាត់មានមុខរបរធ្វើ ស្រែចម្ការ ហើយគ្រូខ្លះទៀតជាកម្មករតែពួកគាត់ខំឆ្លៀតពេលមួយព្រឹក ឬមួយល្ងាចឬ ក៏មួយថ្ងៃក្នុងមួយសប្ដាហ៍ជួយបង្រៀនដល់ព្រះសង្ឃ និងកូនចៅខ្មែរតាមវត្តអារាម ។
លោក តាំង សារៈ បញ្ជាក់បន្ថែមថា តែសម្រាប់ពេលនេះ នៅតាមវត្តអារាមខ្លះមានការឧបត្ថម្ភគ្រូដែរ តែវត្តខ្លះក៏នៅតែមិនមាននៅឡើយ ។ វត្តខ្លះ ឧបត្ថម្ភ តាមមានតាមបាន វត្តខ្លះក៏ ឧបត្ថម្ភគិតជាម៉ោងសិក្សាដោយម៉ោងប្រមាណជា ៧ ម៉ឺនដុងស្មើនឹងប្រមាណជាង ៣ ដុល្លារអាមេរិក៖ «អាចារ្យពេលហ្នឹងភាគច្រើនសុទ្ធតែជាព្រះសង្ឃហ្នឹង ហើយអត់ដែលមានថវិកាឧបត្ថម្ភអីទេ ។ មិនដឹងជាវត្តផ្សេងទៀតយ៉ាងម៉េច តែចំពោះវត្តខ្ញុំបច្ច័យបានមកដោយពុទ្ធបរិស័ទនិមន្តទៅសូត្រមន្ត ឬ ទេសនាហ្នឹងហើយ ដូចខ្ញុំអីចឹងកាលសិក្ខចេញមកហើយជួយបង្រៀន នៅចុងបញ្ចប់នឹងមិនមានប្រាក់ឧបត្ថម្ភអីនឹងទេ គឺជួយបង្រៀនដោយស្ម័គ្រចិត្ត» ។
ការសិក្សារបស់ព្រះសង្ឃខ្មែរ នៅដែនដីកម្ពុជាក្រោម រហូតមកដល់ពេលនេះ មិនទាន់មានកម្មវិធីឯកភាពគ្នានៅឡើយ ទាំងកម្រិតនៃការសិក្ សានិងវិញ្ញាសាសិក្សា ។ វិញ្ញាសាសិក្សា នៅខេត្តព្រះត្រពាំង មិនមានមិនមានលាយភាសាវៀតណាម ឬទ្រឹស្ដីហូ ជីមិញ (អតីត មេដឹកនាំកុម្មុយនិស្តុវៀតណាម) នោះទេ ។ ចំណែកខេត្តក្រៅពីនេះ ដូចជាខេត្តឃ្លាំង ខេត្តពលលាវ ខេត្តក្រមួនសមាត់ជ្រូកជាដើម វិញ្ញាសាភាសាវៀតណាម និងទ្រឹស្ដី ហូជី មិញ គឺជាវិញ្ញាសាសំខាន់ ។
បច្ចុប្បន្នខេត្តដែលមានប្រជាពលរដ្ឋខ្មែររស់នៅច្រើនជាងគេ និងមានបើកបង្រៀនភាសាខ្មែរតាមវត្តអារាមច្រើនជាងគេ គឺខេត្តព្រះត្រពាំង តែសម្រាប់ឆ្នាំសិក្សា ព.ស ២៥៦៥ នេះ នៅខេត្តព្រះត្រពាំង ដែលមាន ១៤៣ វត្តនោះមិនទាន់អាចសរុបស្ថិតិចំនួនសិស្សានុសិស្សបាននៅឡើយ តែសម្រាប់ឆ្នាំសិក្សាព.ស ២៥៦៤ កន្លងសិស្សានុសិស្សទាំងពីរកម្រិត គឺពុទ្ធិកមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិ និងពុទ្ធិកមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ មានបន្ទប់រៀនសរុប ១៣១ បន្ទប់ សិស្សានុសិស្សសរុប ២.៧៤១ អង្គ និងរូប គ្រូបង្រៀនមានចំនួន ១.៥៥៥ អង្គនិងរូប ៕
