ដោយ ស៊ឺន ចែង ចើន – សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ
វត្តសម្បួររង្សី (សម្បួរ) ជាវត្តព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទខ្មែរមួយ ឋិតនៅក្នុងខេត្តព្រះត្រពាំង បានកកើតឡើង ក្នុង ព. ស. ៩១៧ គ. ស. ៣៧៣ បើគិតមកទល់ឆ្នាំ ២០១៣ នេះ វត្តមានអាយុកាល ១៦៤០ ឆ្នាំហើយ ។ បើយោងតាមឆ្នាំកសាងវត្តសម្បួររង្សីនេះ និងតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រយួនថា ស្ដេចត្រកូល ង្វៀង របស់យួនបានចូលមកកាន់កាប់ទឹកដីព្រៃនគរ នៅចុងសតវត្សរ៍ទី ១៧ នាឆ្នាំ ១៦៩៨ ឃើញថា ជនជាតិយួនបានចូលមកវាតទីដែនដីកម្ពុជាក្រោម ក្រោយខ្មែរក្រោមកសាងវត្តសម្បួររង្សី ១៣១៦ ឆ្នាំ ។
ចម្ងាយពីទីរួមខេត្តព្រះត្រពាំង ប្រ មាណ ៤០ គីឡូម៉ែត្រ កំពង់ស្ពាន គឺជាស្រុកមួយដែលមានប្រជារាស្ត្រ ខ្មែរក្រោមរស់នៅយ៉ាងកុះករ មានវត្តខែ្មរទាំងអស់ ២២ វត្ត ក្នុងចំណោម ១៤១ វត្តនៃខេត្តព្រះត្រពាំង ។ វត្តទាំងនោះមានដូចជា វត្តមហាពោធិវ័ន ហៅ វត្តតាធៀវ កសាងឆ្នាំ គ. ស. ១៣៦៧ វត្តបទុមសាគរ ហៅ វត្តកំពង់ស្ពាន កសាងឆ្នាំ គ. ស.១៨១៨ វត្តរតនាទីបារាមកោះកែវ ហៅ អូរមិចកសាងឆ្នាំ គ. ស. ១៦៥៧ វត្តបទុមក្រពុំរ័ត្នកេសរបុបា្ផចម្បាមាស ហៅវត្ត សំណឹងធំ កសាងឆ្នាំ គ. ស. ១៣៦៤ ជាដើម ។
ដោយឡែក វត្តសម្បូររង្សី ហៅ វត្តសម្បួរ បានស្ថាបនាឡើងក្នុង គ. ស. ៣៧៣ ស្ថិតនៅភូមិតាខៅ (Trà Kháo) ឃុំក្រសាំង (Hòa Ân) ស្រុកកំពង់ស្ពាន (Câu Kè) ខេត្តព្រះត្រពាំង ស្ថាបនាឡើងក្នុង ព. ស. ៩១៧ គ. ស. ៣៧៣ បើគិតមកទល់នឹងឆ្នាំ ២០១៣ វត្តនេះ មានអាយុកាល ១៦៤០ ឆ្នាំហើយ បើយើងពិនិត្យទៅលើបញ្ជី និងស្ថិតិវត្តខ្មែរ នៅកម្ពុជាក្រោមឃើញថា វត្តសម្បួរង្សី គឺជាវត្តមួយ ដែលបានកសាងឡើងមុនគេបង្អស់ក្នុងចំណោមវត្តខ្មែរ ដែលបានកសាងនៅដែនដីកម្ពុជាក្រោម ។
វត្តសម្បួរង្សី មានផ្ទៃដីទំហំប្រ មាណជាង ១១.១៧០ ម៉ែត្រក្រឡា វត្តនេះត្រូវបានជួសជុលឡើងវិញអស់ ៤ លើកមកហើយ ។ ការរុះរើលើកទី ៤ ត្រូវបានកសាងព្រះវិហារជាថ្មី ដឹកនាំដោយព្រះចៅអធិការវត្តព្រះនាម ថាច់ យ៉ួង និងបានបញ្ចុះខ័ណ្ឌសីមានៅឆ្នាំ ១៩៩៨ កន្លងទៅនេះ ។ ក្នុងពេលជួសជុលនិងកសាងឡើងម្តងៗ ត្រូវបានព្រះចៅអធិការវត្តយកចិត្តទុកដាក់និងរចនា ទៅតាមក្បូរក្បាច់លំនាំវប្បធម៌ខ្មែរ ។ ក្រៅពីព្រះវិហារ ដែលបានកសាងចំ កណ្តាលទីធ្លាវត្តនោះ យើងប្រទះឃើញកុដិសាលាតូចធំជាច្រីន ដូចជា សមណកុដិ, កុដិរបស់ព្រះចៅអធិការ, កុដិសម្រាប់អាគន្តុកៈ, សាលាឆទាន និងសាលារៀន ជាដើម ។
ជារៀងរាល់ឆ្នាំ វត្តតែងបើកសាលារៀនអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ និងភាសាបាលី សម្រាប់កូនចៅខ្មែរក្រោមនៅជុំវិញ វត្តនិងសមណសស្សិនានានៅក្នុង និងក្រៅខេត្តសិក្សារៀនសូត្រ មិនដែលអាក់ខាន ។
បច្ចុប្បន្ន វត្តសម្បួរង្សីកំពុងតែរក្សានូវវត្ថុបូរាណពីរគឺទី ១ រូបសំណាកព្រះពុទ្ធបដិមា ដែលបានរកឃើញក្រោម ជណើ្តរព្រះវិហារ និងទីពីរគឺ ផ្ទាំងសិលាចារឹកមួយ ដែលមានប្រវែងបណ្តោយ ១.៧ ម៉ែត្រ ទទឹង ៤.៨ សាំងទីម៉ែត កម្រាស់ ០.៩ សាំងទីម៉ែត្រ និងមានទម្ងន់ប្រហែល ៥០០ គីឡូក្រាម ។ សិលាចារឹតនេះ មានចារជាអក្សរខ្មែរបូរាណមួយបន្ទាត់ ប៉ុន្តែនៅតែមិនទាន់មានអ្នកណាម្នាក់យល់សេចក្តី និងអានបានឡើយ ។ ផ្ទាំងសិលាចារឹកនេះ គេបានប្រទះឃើញ នៅក្រោមខឿនព្រះវិហារ ក្នុងខណៈដែលព្រះសង្ឃ និងពុទ្ធបរិស័ទចំណុះជើងវត្តរុះរើព្រះវិហារ ដើម្បី កសាងឡើងវិញនៅឆ្នាំ ១៩៩៧ ។
យោងតាមឆ្នាំកសាងវត្តសម្បួររង្សីនេះ និងតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រយួនថា ស្ដេចត្រកូល ង្វៀង របស់យួនបានចូលមកកាន់កាប់ទឹកដីព្រៃនគរ នៅចុងសតវត្សរ៍ទី ១៧ នាឆ្នាំ ១៦៩៨ ឃើញថា ជនជាតិយួន បានចូលមកវាតទីដែនដីកម្ពុជាក្រោម ក្រោយខ្មែរក្រោម កសាងវត្តសម្បួររង្សី ១៣១៦ ឆ្នាំ ៕
